PIASTOWIE, CHRZEST POLSKI I POCZ¥TKI PAÑSTWA POLSKIEGO
Krzy¿acy Henryka Sienkiewicza – prawda i fikcja
dzieje.pl Imperium Romanum Muzeum Historii Pols Muzeum II Wojny Åšwiatowej Muzeum PaÅ‚ac w Wilanowie NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE PTH Zamek Królewski w Warszawie 
Polub nas na Facebook'u
ekiosk.pl

Mówią Wieki 4/2018

tylko
8.50 zł

DOSTʘPNE NA:
Win, iPad, Android

pobierz obrazy

Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956

Redakcja: Agnieszka Jaczyńska, Sławomir Poleszak,

Wydany przez Instytut PamiÄ™ci Narodowej „Atlas polskiego podziemia niepodlegÅ‚oÅ›ciowego 1944–1956” to pozycja wyjÄ…tkowa. Nie dość, że jest to pierwsza książka koncentrujÄ…ca siÄ™ na rozmiarach powstania narodowego z lat 1944-1947 oraz polskiego ruchu oporu przeciwko komunistycznemu okupantowi, to w dodatku uÅ›wiadamiajÄ…ca obywateli wolnej Polski w zakresie wymienionych faktów. O antykomunistycznym podziemiu pisano dotychczas niewiele (wspomnijmy chociażby dwie pozycje o tym samym tytule – „Å»oÅ‚nierze wyklÄ™ci” autorstwa Jerzego Åšlaskiego oraz album wydany przez OficynÄ™ WydawniczÄ… Volumen we wspóÅ‚pracy z LigÄ… RepublikaÅ„skÄ…).


Opis:

Nowatorska formuÅ‚a „Atlasu” przeciwstawia siÄ™ wciąż żywym kÅ‚amstwom rozpowszechnianym przez komunistycznÄ… propagandÄ™. PRL wpajaÅ‚ obywatelom tezÄ™ o wojnie domowej, bratobójczych walkach, do których podżegaÅ‚a grupa okreÅ›lana mianem „zaplutych karÅ‚ów reakcji”, a najczęściej „band”. Propaganda zaznaczaÅ‚a, że dochodziÅ‚o do masowego poparcia wÅ‚adzy komunistów przez Polaków. Coraz wiÄ™cej osób zaczyna sobie zdawać sprawÄ™ z trwajÄ…cego w latach 1944–1947 powstania antykomunistycznego, które wpisaÅ‚o siÄ™ w panteon narodowowyzwoleÅ„czych zrywów XIX i XX wieku.

Atlas” podkreÅ›la, że walkami z polskimi patriotami kierowali Sowieci, a wiÄ™kszość wojsk pacyfikujÄ…cych powstanie antykomunistyczne stanowiÅ‚y poczÄ…tkowo oddziaÅ‚y Armii Czerwonej oraz NKWD i SMIERSZ, zaÅ› po 1946 roku KGB. Dopiero po 1947 roku do walki z polskÄ… partyzantkÄ… wchodziÅ‚y coraz częściej oddziaÅ‚y „ludowego” Wojska Polskiego. Powojenna Polska stawaÅ‚a siÄ™ modelowym przykÅ‚adem kolonii zarzÄ…dzanej z Moskwy. WiÄ™kszość tzw. polskich żoÅ‚nierzy w „ludowym” Wojsku Polskim i Korpusie BezpieczeÅ„stwa WewnÄ™trznego sÅ‚użyÅ‚o pod przymusem i dowództwem sowieckich komandirów w polskich mundurach na podobnych zasadach jak sipajowie w brytyjskich oddziaÅ‚ach kolonialnych.

Zbiorowa praca pod red. dra Wnuka przypomina, że żoÅ‚nierze powojennej konspiracji niepodlegÅ‚oÅ›ciowej nie byli „bandytami”, ale patriotami walczÄ…cymi o niepodlegÅ‚ość Rzeczpospolitej Polskiej. Niejednokrotnie pÅ‚acili za to gÅ‚owÄ… lub pohaÅ„bieniem. ChcÄ…c być ludźmi wolnymi, wybierali walkÄ™ z przeważajÄ…cymi siÅ‚ami polskiej i sowieckiej bezpieki. ZaÅ› dwie amnestie z 1945 i 1947 roku okazaÅ‚y siÄ™ puÅ‚apkami komunistów. DziÄ™ki temu wybiegowi patrioci trafiali wprost do wiÄ™zieÅ„, obozów koncentracyjnych, a nawet czekaÅ‚a na nich Å›mierć w ubeckich kazamatach. Autorzy „Atlasu” w opasÅ‚ym tomie uÅ›wiadamiajÄ… czytelnikom skalÄ™ oporu. W dziaÅ‚aniach podziemia niepodlegÅ‚oÅ›ciowego zaangażowaÅ‚o siÄ™ ponad 200.000 osób, z których kilkanaÅ›cie tysiÄ™cy straciÅ‚o życie (podczas gdy w Powstaniu Styczniowym walczyÅ‚o najwyżej 100.000 Polaków).

Atlas” przybliża dzieje zarówno wielkich, ogólnopolskich organizacji – Armii Krajowej i powstaÅ‚ego na jej bazie Zrzeszenia Wolność i NiezawisÅ‚ość – jak i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego oraz dziesiÄ…tek lokalnych struktur antykomunistycznych. Poza historiÄ… zbiorowoÅ›ci autorzy przypominajÄ… o konkretnych ludziach. WymieniajÄ… ich nazwiska i pseudonimy, pokazujÄ… twarze i przedstawiajÄ… tragiczne losy patriotów, skonfrontowanych z machinÄ… komunistycznych represji. Monumentalne opracowanie opisaÅ‚o także sÅ‚abo znanÄ… konspiracjÄ™ mÅ‚odzieżowÄ…, która obejmowaÅ‚a ponad 11.000 (sic!) grup w caÅ‚ym kraju. Ostrze represji wÅ‚adzy „ludowej” wcale nie byÅ‚o Å‚agodniejsze wobec nieletnich. Skazywano i zsyÅ‚ano ich do obozów dla mÅ‚odocianych więźniów politycznych.

CezurÄ… chronologicznÄ… „Atlasu” staÅ‚y siÄ™ dwie graniczne daty antykomunistycznego podziemia polskiego. Pierwsza to styczeÅ„ 1944 r., gdy Armia Czerwona rozpoczęła wkraczanie na ziemie II RP, zaÅ› za drugÄ… datÄ™ wybrano grudzieÅ„ 1956 r., czyli ostatniÄ… amnestiÄ™ dla żoÅ‚nierzy wolnej Polski, co byÅ‚o zwiÄ…zane z październikowÄ… „odwilżą”. Jednak sami autorzy podkreÅ›lajÄ…, że te ramy sÄ… jedynie symboliczne. Jeszcze w pierwszej poÅ‚owie lat 60. przed komunistami ukrywali siÄ™ (bo o walce nie mogÅ‚o być już raczej mowy) ostatni żoÅ‚nierze podziemia niepodlegÅ‚oÅ›ciowego. Jednym z nich byÅ‚ Józef Franczak ps. „Lalek” – czÅ‚onek AK, a potem walczÄ…cy w szeregach Zrzeszenia Wolność i NiezawisÅ‚ość, zadenuncjowany i zamordowany podczas obÅ‚awy w 1963 roku.

„Atlas” jest pozycjÄ… przeÅ‚omowÄ…, ale – jak okazuje siÄ™ przy szczegóÅ‚owej lekturze – nie pozbawionÄ… błędów. Sporym utrudnieniem okazuje siÄ™ alfabetyczne (w miejsce chronologicznego) wymienianie miejsc potyczek z okupantami sowieckimi i polskimi w każdym z omawianych okresów. Monumentalnej pozycji brak jednolitej redakcji, czego dowodem sÄ… te same postaci pojawiajÄ…ce siÄ™ w różnych miejscach z różnymi pseudonimami (czÄ™sto jeszcze z okresu wojennego). Chaos panuje też w kwestii stopni wojskowych – raz podawane sÄ… przedwojenne ze sÅ‚użby w WP, innym razem te uzyskane już w wyniku awansów organizacyjnych (choć nie zawsze adekwatnie do omawianego okresu). CzÄ™sto powstaÅ„cy figurujÄ… bez stopni wojskowych, co wydaje siÄ™ błędne przy omawianiu organizacji militarnych.

Oto kilka przykÅ‚adów: na str. 10 wystÄ™puje mjr StanisÅ‚aw Nakoniecznikoff-Klukowski (powinno być: mjr/pÅ‚k Nakoniecznikow); na str. 14 pojawia siÄ™ OkrÄ™g XXIII Warszawa (vide str. 232 – XXIII Grupa Operacyjna lub OkrÄ™g XXIII, ale nie Warszawa, podobnie jak OkrÄ™g XVI Warszawa, który nie miaÅ‚ takiej nazwy!); na str. 16 prezesem ZarzÄ…du OkrÄ™gu Stronnictwa Narodowego BiaÅ‚ystok byÅ‚ CzesÅ‚aw Pilarz (nie: Pilan); na str. 70 ppÅ‚k Mariana Åšwitalskiego „Juhasa” zmieniono na MariÄ™; na str. 76 – brak NN „ZieliÅ„skiego” – ostatniego komendanta OkrÄ™gu XIII NSZ (BiaÅ‚ystok); na str. 116 mjr (powinno być ppÅ‚k) BronisÅ‚aw Banasik, zaÅ› pozostali wymienieni bez stopni, tam też widnieje WacÅ‚aw ÅšwiÄ™cicki zamiast: ÅšwieciÅ„ski oraz błędne uznanie, że KomendÄ… OkrÄ™gu Lublin NSZ-NZW dowodziÅ‚ mjr Karol SÄ™k; na s. 201 w rozdziale o woj. olsztyÅ„skim jest zamieszczone foto MieczysÅ‚awa Dziemieszkiewicza "Roja" z póÅ‚nocnego Mazowsza; na s. 426 widnieje fotografia rozkazu Komendy Powiatowej Cieszyn NOW (NZW), ale nigdzie w tekÅ›cie "Atlasu" nie ma sÅ‚owa, że tam byÅ‚y takie struktury; czy chociażby na s. 428 napisano błędnie o Lechu Nejmanie, a powinno być Neyman.

Widoczny jest brak dokÅ‚adnego opisu zdjęć oddziaÅ‚ów partyzanckich (w olbrzymiej wiÄ™kszoÅ›ci sÄ… to osoby rozszyfrowane przez UB, a także znane z imienia i nazwiska lub przynajmniej z pseudonimu). Dodatkowo doszÅ‚o do umieszczania przypadkowych zdjęć w wielu miejscach (czÄ™sto tych samych) z lakonicznymi opisami struktur konspiracyjnych i ich dziaÅ‚aÅ„. Jednak, pomimo wspomnianych niedociÄ…gnięć redakcyjnych i merytorycznych, „Atlas polskiego podziemia niepodlegÅ‚oÅ›ciowego 1944–1956” przywraca cześć i honor Polaków walczÄ…cych z komunistycznym zniewoleniem. Prawie 20 lat wolnej Polski wymagaÅ‚o przeciwstawienia siÄ™ czarnej propagandzie peerelu. Po raz pierwszy niepodlegÅ‚oÅ›ciowe podziemie w latach 1944–1956 wiąże siÄ™ z bezpoÅ›redniÄ… kontynuacjÄ… organizacyjnÄ… i ideowÄ… niepodlegÅ‚oÅ›ciowej konspiracji antyniemieckiej okresu II wojny Å›wiatowej – Armii Krajowej i Polskiego PaÅ„stwa Podziemnego. GÅ‚ównym celem żoÅ‚nierzy powojennej konspiracji niepodlegÅ‚oÅ›ciowej byÅ‚o odzyskanie przez PolskÄ™ wolnoÅ›ci. „Atlas” o tym przypomina, choć w drugim przejrzanym i poprawionym wydaniu redakcja powinna wyeliminować zarówno wspomniane, jak i te niezauważone błędy.

Hubert Kuberski


dodano: 2008-12-19


Kalendarium

19 kwietnia 1773: Pod laską Adama Ponińskiego rozpoczyna obrady sejm rozbiorowy, zwołany dla legalizacji pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 roku.

Bieżący numer

06 kwiecień 2018
nr 4 (699)

Prenumerata  | Reklama  | Kontakt

Zamknij X

Błąd wczytywania.

Zamknij X