Wojska pancerne Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1940-1947

Juliusz S. Tym

Oficyna Wydawnicza Rytm

Monografia naukowa ppłk dr Juliusza S. Tyma „Wojska pancerne Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1940-1947” zdumiewa swoimi rozmiarami. Ponadto tysiąc stron (1040) na jeden temat dowodzi, że można dokonać fachowego opisania tematu, którego owocem będzie dzieło, pretendujące do miana opracowania wszechstronnego. Pracownik naukowy Zakładu Analiz Współczesnych Konfliktów i Historii Wojen AON zaproponował  polskiemu czytelnikowi obszerne studium historyczno-wojskowe, eksponujące wyraźny obszar autorskich zainteresowań przeszłością wojsk szybkich. Już w swych wcześniejszych czterech publikacjach J. S. Tym zdradzał zainteresowanie tematami, w których dawało się wychwycić dźwięk chrzęstu gąsienic pojazdów pancernych.

Opis:

Autora zafascynowały doktryna użycia wojsk pancernych, Ordre de Bataille dywizji jak i mniejszych jednostek szybkich, proces szkoleniowy polskich pancerniaków, ich działania bojowe w Europie Zachodniej oraz we Włoszech. Wolumin „Wojska pancerne Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1940-1947” szczegółowo opisuje jak oddziały (bataliony, pułki) oraz wielkie jednostki (brygady i dywizje) funkcjonowały podczas walk we Włoszech i Europie północno-zachodniej do maja 1945, ale też po wojnie. Zasadniczym walorem książki jest poszerzenie i uporządkowanie stanu badań nad tematem wojsk pancernych (szczególnie kwerendy w archiwaliach proweniencji polskiej i brytyjskiej).

Skonfrontowanie dokumentów z relacjami i wspomnieniami pozwoliło autorowi na osiągnięcia stanu bliskiego zobiektywizowania w opisie zachowań na ówczesnym polu walki najnowocześniejszego rodzaju broni jakim były w latach 1944-45 wojska szybkie (pancerne i rozpoznawcze). Ppłk Tym opierając się na dokumentach prześledził powiązania przyczynowo-skutkowe, doprowadzające do zaplanowania powstania oddziałów i jednostek wojsk pancernych w OdB Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Kwerenda archiwalna ujawniła krystalizowanie się koncepcji rozwoju nowego rodzaju broni, nie zaniedbując omówienia ich użycia od strony taktycznej (lepsze możliwości dawała Europa północno-zachodnia niż górzyste Włochy). Szczegółowe przeanalizowanie powstawania i funkcjonowania poszczególnych oddziałów oraz jednostek było łatwiejsze po odtworzeniu złożonego procesu szkolenia polskich pancerniaków. Autor uświadamia, że polscy dowódcy korzystali z brytyjskiej doktryny wojsk szybkich – która przegrywała w konfrontacji z niemiecką Panzertaktik i co gorsza posiadając słabsze uzbrojenie (pułk wyposażony w M4 General Sherman lub jeszcze gorsze czołgi brytyjskiej produkcji musiał uciekać z pola walki przed więcej niż czterema Pz. Kpfw. VI Tiger – „Tygrysami”). Ponadto czołgiści byli całkowicie taktycznie podporządkowani jednostek piechoty na różnych szczeblach dowodzenia, poprzez działania wspierające i zbyt rzadko przełamujące, do czego predestynowało uzbrojenie jednostek pancernych czy rozpoznawczych – nie mogących zerwać z kawaleryjską tradycją zagonu.

Wszystkie walki polskich oddziałów i jednostek pancernych zostały poddane ocenie odnoszącej się do ich działań taktycznych na drugorzędnych odcinkach frontu (do strategicznych bywały przypadkowo dopuszczone przez aliantów, jak pod Falaise i bez odpowiedniego wsparcia – podobnie jak na froncie wschodnim). Autor przeanalizował realizację zaplanowanych działań na poszczególnych szczeblach od batalionu po dywizję podczas walk obronnych i ofensywnych. Juliusz Tym opisał rozwój organizacji wojsk pancernych PSZ w Wielkiej Brytanii, ZSRS i na Środkowym i Bliskim Wschodzie podczas II wojny światowej. Autor prześledził całokształt drogi od formowania po walkę poszczególnych składowych, jak i całości struktury 1. Dywizji Pancernej, pułków rozpoznawczych II. Korpusu i organizacji 3./14. Wielkopolskiej Brygady Pancernej czy 16. Samodzielnej Brygady Pancernej. Na kartach rozdziału pojawiają się też informacje o utworzonej po wojnie 2. Warszawskiej Dywizji Pancernej oraz rozwijanym 1. Korpusie Pancerno-Motorowym. Załączniki książki stanowiły szansę na przedstawienie podstawowych danych taktyczno-technicznych czołgów, samochodów pancernych, transporterów opancerzonych używanych przez PSZ na Zachodzie, obok danych na temat etatów wojennych sztabów jednostek jak pododdziałów wojsk pancernych według kolejnych wzorów. Jak przystało na monografię naukową nie zabrakło miejsca na bibliografię, indeksy nazwisk i geograficzny oraz tabele z danymi.

Opracowanie zostało oparte na bogatej bazie źródłowej znajdującej się w londyńskim Instytucie Polskim i Muzeum im. Gen. Sikorskiego oraz National Archives, gdzie pracuje się w komfortowych warunkach, ale niewątpliwie autor będzie musiał powrócić tam – podobnie jak do archiwaliów znajdujących się w Imperial War Museum (gdzie są nawet zapomniane polonica). „Wojska pancerne Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1940-1947” wykorzystały materiały i spuściznę polskich pancerniaków, znajdującą się w zbiorach krajowych archiwów. Prekursorski charakter niniejszej pracy jest wstępem do pełnej i szczegółowej monografii zamykającej problematykę działania wojsk pancernych PSZ na Zachodzie. Na konto przyszłych prac historycznych będzie opisanie „Wojsk pancernych Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1940-1947 w świetle dokumentów sojuszniczej i nieprzyjacielskiej”. Ten temat wymaga szczegółowych i pionierskich kwerend w Military History Research Centre ottawskiego Canadian War Museum, The National Archives and Records Administration w College Park. Te dwie wizyty archiwalne pozwolą na odrzucenie kalumnii autorstwa poważanego anglosaskiego autora Stephena Ambrose’a – a dotyczących wymordowania niemieckich jeńców przez Polaków w Normandii. Ważniejszą jeśli najważniejszą kwerendę należy odbyć w Bundesarchiv-Militärarchiv we Fryburgu (Freiburg im Breisgau), gdyż w czasach wspólnoty europejskiej razi brak sygnatur BA-MA w każdej naukowej monografii. Wyjaśnienie i przedstawienie przeciwników polskich czołgistów z szeregów Wehrmachtu i Waffen SS, a przede wszystkim oceny sprawności i waleczności Polaków w oczach wroga – to brakujące ogniwo w pełnym opisaniu „Wojsk pancernych Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1940-1947”.

Po tym pozostanie autorowi już tylko równie drobiazgowe jak obecnie zajęcie się losami „Wojsk pancernych ludowego Wojska Polskiego 1943-1947” – od ugrzęźnięcia czołgów w bagnistej Miereji pod Lenino przez klęskę pod Budziszynem po uczestnictwo w pacyfikacjach polskiego powstania niepodległościowego u boku dywizji strzeleckich WW NKWD.

Hubert Kuberski

dodano: 2013-05-05