Kto rządził Polską? Nowy poczet władców od początków do XXI wieku

Andrzej Szwarc, Marek Urbański, Paweł Wieczorkiewi

Wykładowcy Instytutu Historii Uniwersytetu Warszawskiego napisali syntetyczne opracowanie Kto rządził Polską? Nowy poczet władców od początków do XXI wieku. Ta praca popularnonaukowa jest poświęcona wszystkim (prawie bez wyjątków) władcom, namiestnikom, politykom sprawującym kontrolę nad ziemiami polskimi. Naukowcy przedstawiają swą gruntowną wiedzę o przeszłości Polski w formie przystępnych felietonów, jednocześnie w przyswajalny sposób podając najnowszy stan badań.

Opis:

Marek Urbański zajmuje się władcami dynastycznymi i elekcyjnymi Polski. Historyk rozpoczyna nietypowo, choć zgodnie z genealogią podaną przez Galla Anonima. Dlatego Kto rządził Polską? zaczyna się od biogramu legendarnych władców: Piasta, Siemowita, Lestka i Siemiomysła. Później jesteśmy zaskakiwani jeszcze wielokrotnie. Po raz pierwszy w poczcie władców pojawiają się postaci mało znanego syna Chrobrego, Bezpryma, rozpoznawanego w wąskim gronie drugiego z Chrobrowiczów, Otta, legendarnego Bolesława Mieszkowica zwanego Zapomnianym, samozwańczo rządzącego Masława czy panującego z cesarskiego nadania Dytryka. Urbański przypomina informacje rzadko pojawiające się w monografiach historycznych, jak chociażby powtórzoną za Długoszem wzmiankę o występnym grzechu sodomskim, któremu król Władysław IV Warneńczyk rzekomo bez opamiętania się oddawał. Dzięki temu prawie hagiograficzne dotychczas wyobrażenia o polskich monarchach nabierają autentyczności i zaskakującej świeżości.

Andrzej Szwarc zaczyna swój wywód od kochanka wielkiej księżnej rosyjskiej i późniejszej carycy Katarzyny, ostatniego króla Rzeczpospolitej Polskiej, Stanisława Augusta Poniatowskiego. Następnie historyk wymienia osoby panujące w mocarstwach ościennych, które rządziły na ziemiach polskich. To chyba pierwszy z takich przypadków we współczesnej historiografii, aby do władających Polską zaliczyć (słusznie skądinąd) rosyjskich carów z tytułem króla Polski, austriackich cesarzy panujących nad Galicją i Lodomerią oraz pruskich królów zarządzających tzw. Prusami Nowowschodnimi i Południowymi. Szwarc przypomina, jak zaborcy nadawali szlachcie i magnaterii tytuły arystokratyczne: dzisiejsi baronowie, hrabiowie to potomkowie kolaborantów, płacących słono za uszlachetniające dyplomy. Autor zaskakuje wprowadzeniem do swej części dzieła osoby Najwyższego Naczelnika Tadeusza Kościuszki oraz ostatniego dyktatora Powstania 1794 roku, Tomasza Wawrzeckiego. Przypomina też postaci gubernatora wojennego i dowódcy wojsk francuskich, marszałka Louisa Davouta oraz późniejszego namiestnika poznańskiego, Antoniego ks. Radziwiłła i generała Józefa Zajączka w Kongresówce. Szwarc poświęcił dużo miejsca powstańczym dyktatorom. Część Kto rządził Polską? jego autorstwa pokazuje tych władców, których czytelnik polski nie podejrzewałby o związki z ojczyzną, choć brakuje wśród nich margrabiego Wielopolskiego.

Najbardziej wszechstronnym historykiem okazał się profesor Paweł Wieczorkiewicz. Jest on autorem felietonów o Zygmuncie II Auguście i Władysławie IV Wazie oraz portretów wszystkich ośmiu carów rosyjskich, zarządzających po 1815 roku większością ziem polskich. Profesor wspomina porażające słowa Fryderyka II Wielkiego o Polakach jako o narodzie: "najbardziej służalczym w Europie" i jak to "za złoto można w Polsce wszystko zdziałać". Postacią godną wzmianki w Kto rządził Polską? okazali się mało znany prezes polskiej Komisji Likwidacyjnej w Rosji, Aleksander Lednicki, podobnie jak Roman Dmowski, przewodzący Komitetowi Narodowemu Polskiemu, oraz członkowie Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego. Wieczorkiewicz potrafił zarzucić Piłsudskiemu brak wyjaśnienia zaginięcia generała Włodzimierza Zagórskiego, który miał rzekome haki na marszałka. Nieoczekiwanym bohaterem w opracowaniu jest jednodniowy prezydent RP, Bolesław Wieniawa-Długoszowski, chwalony przez autora za bezinteresowność, prostolinijność, charyzmę i (egzotyczne obecnie) poczucie honoru.

Ogromnym zaskoczeniem może się okazać dla czytelników włączenie w skład bohaterów Kto rządził Polską? zwierzchników okupacyjnych: Hansa Franka, Nikity Chruszczowa oraz Pantielejmona Ponomarienki. Ale stanowi to preludium do felitonów o komunistycznych włodarzach. Kopalnię ujawnionych ciekawostek stanowią losy komunistycznej wierchuszki PRL-u. Profesor nie obawia się ujawnić oportunizmu towarzysza Ochaba, podejrzliwości pogrążającego się w stetryczeniu Gomułki oraz że Bierut pracował dla niemieckiego okupanta w Mińsku. Klasa, z jaką są prezentowani historyczni adwersarze naukowca, pozwala mu prezentować całe spektrum opinii o pierwszych sekretarzach, nawet te pochlebne. Wieczorkiewicz wyraża się niechętnie o klasie rządzącej dotychczas III RP. Z kart woluminu padają krytyczne uwagi, celnie wskazujące plusy i minusy pierwszych dwóch prezydentur niepodległej Polski: Lecha Wałęsy i Aleksandra Kwaśniewskiego. Pełne anegdot i przemilczanych faktów biogramy są poprowadzone aż do osoby prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Właśnie potoczysty i łagodny styl odróżnia Kto rządził Polską? od typowej monografii, charakteryzującej się dużą ilością liczb i przypisów. Dzięki temu opracowanie jest atrakcyjniejsze dla przeciętnego czytelnika, nawet tego nie lubiącego historii za wmuszane przez nauczycieli daty i nazwiska. Nowatorski poczet może okazać się fascynujący dla osób spragnionych poznania przeszłości własnego kraju, przystępnie ukazanej w felietonach. Ogromna wiedza trzech wykładowców UW konfrontuje wiele wyobrażeń i mitów z rzeczywistością. Autorzy nie unikają stronniczych opinii i selektywnego doboru osób u steru Polski, wśród których brakuje chociażby Władysława Sikorskiego (faktem jest, że był tylko premierem). W sumie 800-stronicowy wolumin może stać się frapującym wstępem do przeszłości Polski, potrafiącym zaciekawić młodych poszukiwaczy wiedzy. Ale wiadomości zawarte w Kto rządził Polską? mogą zaskoczyć również wyrobionego czytelnika, nieprzywykłego do szargania narodowych świętości kontrowersyjnymi opiniami, zmuszającymi do przewartościowania powszechnie panujących ocen. Książkę szybko się czyta, a, co najważniejsze, pozostawia ona niedosyt, zachęcając do dalszych poszukiwań. I konfrontacji wiedzy Szwarca, Urbańskiego i Wieczorkiewicza z historykami z innych ośrodków akademickich, co tylko przysłuży się czytelnikowi.

Hubert Kuberski

dodano: 2008-01-11