Radio Wolna Europa i Radio Swoboda. Lata CIA i późniejsze

A. Ross Johnson

wyd: Kolegium Europy Wschodniej, Wrocław 2014

Mówiąc żartem, książka A. Rossa Johnsona Radio Wolna Europa i Radio Swoboda. Lata CIA i późniejsze potwierdza w pełni to co Polacy wiedzieli już ponad 40 lat temu z Trybuny Ludu, czyli że siejące „dywersję ideologiczną” radio było faktycznie finansowane i sponsorowane przez CIA. Mówiąc poważnie, książka ta jest bardzo interesującym studium historii RWE, pokazującym jak podczas funkcjonowania rozgłośni ścierały się interesy amerykańskich agend rządowych prowadzących politykę informacyjną i propagandową oraz, często skłóconych pomiędzy sobą, środowisk emigracji politycznie z krajów Bloku Sowieckiego.

Opis:

Johnson szczegółowo opisuje w jaki sposób na samym początku Zimnej Wojny pojawiła się koncepcja takiej rozgłośni i jak CIA i Departament Stanu USA uruchomiły RWE zapewniając zaplecze organizacyjne i finansowe. Opisując mechanizmy funkcjonowania rozgłośni autor określa ją jako „publiczno-prywatne partnerstwo między Centralną Agencją wywiadowczą, Departamentem Stanu, i znanymi osobistościami amerykańskimi” (s. 16). Fakt finansowania RFE przez CIA był trzymany w tajemnicy aż do końca lat sześćdziesiątych, a ujawnienie tego faktu miało poważne reperkusje dla rozgłośni.

Opisywany w książce okres lat pięćdziesiątych to czas kiedy w RWE dominowała celowa ostra antykomunistyczna propaganda. W odróżnieniu od Głosu Ameryki, RWE było „wolne od dyplomatycznych ograniczeń” (s. 83). Jednak później, kiedy Amerykanie sami dostosowali treści programów RWE do aktualnej polityki dyplomatycznej, problemem stało się to, że członkowie emigracji politycznej często w nadawanych programach atakowali inwektywami określone osoby z rządów socjalistycznych, co wielokrotnie wywoływało problemy dla dyplomacji USA. Okres ten to także czas ewolucji rozgłośni od programów zawierających antykomunistyczną propagandę w stronę radia, które miało dać słuchaczom w Europie Wschodniej namiastkę rozgłośni narodowych funkcjonujących w systemie demokratycznym.

Dużą zaletą książki jest to, że autor nie próbuje tworzyć hagiografii rozgłośni i nie unika szczegółowych opisów kontrowersyjnych kwestii związanych z funkcjonowaniem RWE. Warto tu zwrócić uwagę na dokładną analizę kontrowersyjnej roli jaką odegrała rozgłośnia powstania węgierskiego na Węgrzech w 1956 roku (s. 145-205), kiedy rozgłośnia podsycała rewolucyjne nastroje węgierskich powstańców, co w pewien sposób przyczyniło się do późniejszej tragedii związanej z wkroczeniem Armii Czerwonej.

Polski czytelnik interesujący się historią zapewne jest obeznany z historią Rozgłośni Polskiej RWE i postacią Jana Nowaka–Jeziorańskiego, chociażby z monografii Jolanty Hajdasz Szczekaczka. Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa. Książka Johnsona może być interesująca ponieważ pokazuje szerszy kontekst funkcjonowania rozgłośni, tj. zarówno RFE jak i prowadzącej politykę informacyjną w stosunku do całej Europy Wschodniej oraz Radia Swoboda nadającego programy dla odbiorców w ZSRR.

Pewnym brakiem książki jest to że przedstawia ona bardzo szczegółowo instytucjonalną historię powstaną i funkcjonowania RFE, w niewielkim stopniu sytuując historię rozgłośni w szerszym kontekście zimnowojennej polityki kulturalnej i informacyjnej. Pomimo tak wąskiego podjęcia tematu książka ta jest bardzo wartościowym opracowaniem pokazującym kulisy funkcjonowania RWE.

Patryk Wasiak

dodano: 2014-08-28