WYBIERAMY POLSKIEGO BOHATERA DRUGIEJ WOJNY ŚWIATOWEJ!
Plebiscyt Magazynu Historycznego „Mówią wieki”
W maju będziemy obchodzić 70. rocznicę zakończenia drugiej wojny światowej. Z tej okazji zapraszamy czytelników do udziału w plebiscycie na największego narodowego bohatera konfliktu, który tak boleśnie doświadczył Polskę i jej mieszkańców. Z jednej strony to konkurs na rozpoznawalność poszczególnych postaci i ich postaw. Bo co było większym bohaterstwem: godne reprezentowanie sprawy polskiej przed światem i rodakami, umiejętne dowodzenie wojskiem, odwaga na polu bitwy i w konspiracji, poświęcenie życia za drugiego człowieka, ratowanie Żydów, za co w okupowanej Polsce groziła kara śmierci? Jednocześnie to okazja do zadumy nad wojennymi losami naszego narodu i meandrami zbiorowej pamięci, na którą wpływały i wpływają polityka, nauka, kultura wysoka i masowa.
Na pewno bardzo wielu Polaków zasłużyło na miano wojennego bohatera. Nie jesteśmy w stanie uhonorować wszystkich. Prezentowana lista kandydatów ogranicza się do 30 nazwisk to efekt burzliwej dyskusji w redakcji „Mówią wieki”. Staraliśmy się wyłonić szeroką reprezentację walczącego narodu, w której obok wojskowych znaleźli się też bohaterscy cywile. Są tu ludzie różnych profesji i przekonań politycznych. Zdajemy sobie sprawę, że niektóre kandydatury wzbudzą kontrowersje. Chyba największe Zygmunt Berling, który poszedł na współpracę z Sowietami, a jako dowódca nie popisał się pod Lenino i podczas próby pomocy powstańcom warszawskim. Niemniej wojsko, jakie stworzył, dało szansę powrotu do ojczyzny z bronią w ręku tysiącom Polaków, którzy nie zdążyli do armii gen. Andersa. Dla wielu z nich był wybawcą.
Wybór należy do Państwa. Aby go ułatwić, dopuszczamy głosowanie na trzy postacie z listy (każdej zaliczymy jeden głos). Można także zgłosić jednego kandydata spoza listy wraz z krótkim uzasadnieniem.
Głosy prosimy przesyłać do 10 kwietnia 2015 roku na kartkach pocztowych na adres: Redakcja „Mówią wieki”, ul. Bema 87, 01-233 Warszawa (z dopiskiem „Polski bohater drugiej wojny światowej”) pocztą elektroniczną na adres bohater@bellona.pl. Wśród osób, które wezmą udział w plebiscycie, rozlosujemy 15 zestawów książek historycznych. Dlatego prosimy, aby obok odpowiedzi podać swój adres. Udział w plebiscycie jest równoznaczny ze zgodą na przetwarzanie danych osobowych. Wyniki ogłosimy w numerze majowym „Mówią wieki”. Patronat nad plebiscytem objęły Muzeum Historii Polski oraz portal Dzieje.pl.
Redakcja Magazynu Historycznego „Mówią wieki”
REDAKCYJNA LISTA KANDYDATÓW NA POLSKIEGO BOHATERA DRUGIEJ WOJNY ŚWIATOWEJ
Gen. Władysław Anders (18921970)
We wrześniu 1939 roku sprawny dowódca kawalerii. Przetrwał sowieckie więzienie, dzięki czemu w 1941 roku mógł stworzyć Armię Polską w ZSRR. Wyprowadził tysiące polskich żołnierzy i cywilów z „nieludzkiej ziemi”. Na czele 2. Korpusu Polskiego odbył kampanię włoską, wsławiając pod Monte Cassino i Ankoną. Pod koniec wojny pełnił obowiązki Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych.
Krzysztof Kamil Baczyński (19211944)
Wybitny poeta, czołowy przedstawiciel wojennego „pokolenia Kolumbów”, swe utwory publikował w konspiracji (m.in. pod pseudonimem Jan Bugaj), podharcmistrz Szarych Szeregów, żołnierz Armii Krajowej, zginął czwartego dnia Powstania Warszawskiego w Pałacu Blanka.
Gen. Zygmunt Berling(18961980)
W sowieckiej niewoli poszedł na współpracę z NKWD. Nie ewakuował się z armią gen. Andersa do Iranu, za co został skazany zaocznie na śmierć. W latach 1943−1944 twórca i dowódca wojska polskiego podległego Stalinowi (od niego dostał stopień generalski) i polskim komunistom: najpierw 1. Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, potem 1. Korpusu Polskiego, wreszcie 1. Armii Wojska Polskiego.
Płk Stanisław Dąbek (18921939)
Jeden z bohaterów wojny obronnej 1939 roku. Umiejętnie dowodził oddziałami Lądowej Obrony Wybrzeża. Zepchnięty wraz ze swymi żołnierzami na Kępę Oksywską koło Gdyni, bił się do końca. Nie chcąc iść do niewoli, 19 września popełnił samobójstwo. Pośmiertnie awansowany na generała brygady.
Mjr Henryk Dobrzański „Hubal” (18991940)
Wybitny kawalerzysta i jeździec sportowy. We wrześniu 1939 roku bił się z Niemcami i Sowietami na Kresach Północno-Wschodnich, wraz z grupą ułanów przedarł się na Kielecczyznę. Na czele Oddziału Wydzielonego WP kontynuował walkę z Niemcami. Zginął 30 kwietnia 1940 roku pod Anielinem niedaleko Opoczna.
Gen. August Emil Fieldorf „Nil” (18951953)
Jako emisariusz rządu RP i Naczelnego Wodza przedarł się w 1940 roku do kraju. W latach 1942−1944 stal na czele Kedywu (Kierownictwa Dywersji) Komendy Głównej AK. W 1944 roku oddelegowany do tworzenia organizacji „NIE”, która miała działać po wejściu Armii Czerwonej. Po wojnie skazany przez komunistyczny sąd na śmierć i stracony.
Jan Stanisław Jankowski „Doktor”, „Soból” (18821953)
Inżynier chemik, polityk, poseł na Sejm. Pod okupacją niemiecką, jako przedstawiciel Stronnictwa Pracy, działał w podziemnej Delegaturze Rządu na Kraj. W kwietniu 1943 roku objął funkcję delegata. Zatwierdził decyzję o wybuchu powstania w Warszawie.Aresztowany przez NKWD, został skazany w moskiewskim procesie szesnastu na 8 lat więzienia. Zmarł lub został zamordowany tuż przed końcem wyroku.
Jan Karski „Witold” (19142000)
Właściwie Jan Romuald Kozielewski. Żołnierz Września ’39, emisariusz Polski Podziemnej, uwolniony przez ZWZ z rąk Gestapo. W 1942 roku przewiózł na Zachód informacje o eksterminacji polskich Żydów i próbował zainteresować nimi przywódców mocarstw. Napisał książkę Tajne państwo o wojennych losach Polski i działalności podziemia. Po wojnie znany historyk emigracyjny.
Ppłk Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz” (19061944)
Oficer saperów i świetny partyzant. W pierwszych miesiącach wojny prawa ręka mjr. „Hubala”, potem przedostał się do wojska na Zachodzie. W grudniu 1941 roku jako cichociemny przerzucony do kraju. Dowodził zgrupowaniem partyzanckim AK na Nowogródczyźnie i w Puszczy Rudnickiej, walcząc z Niemcami, a potem z Sowietami. Zginął 21 sierpnia 1944 roku w boju z NKWD.
Aleksander Kamiński „Dąbrowski”, „Juliusz Górecki” (19031978)
Członek Kwatery Głównej Szarych Szeregów, podziemnego harcerstwa. Działał też w strukturach SZP/ZWZ/AK. Zainicjował wydawanie i przez prawie pięć lat (listopad 1939 październik 1944) był redaktorem naczelnym „Biuletynu Informacyjnego”, czołowego pisma konspiracyjnego w okupowanej Polsce. Zasłynął jako autor wydanej w podziemiu w 1943 roku książki Kamienie na szaniec.
Gen. Franciszek Kamiński „Zenon Trawiński” (19022000)
W 1940 roku stworzył Straż Chłopską (później przemianowaną na Bataliony Chłopskie), organizację zbrojną Stronnictwa Ludowego „Roch”, i został jej komendantem głównym. Organizował zbrojny opór przeciwko wysiedleniom ludności Zamojszczyzny. W 1944 roku, po scaleniu BCh z AK, wszedł do Komendy Głównej AK. Po wojnie działał w PSL, był represjonowany przez komunistów.
Gen. Franciszek Kleeberg (18881941)
Jeden z generałów WP, którzy nie zawiedli we wrześniu 1939 roku. Z oddziałów zapasowych i rozbitych utworzył Samodzielną Grupę Operacyjną „Polesie”, która broniła przed Niemcami Brześcia i Kobrynia. Dotarł z wojskiem pod Kock, gdzie wydał Niemcom bitwę, ale po czterech dniach walki musiał złożyć broń. Zmarł w niewoli 5 kwietnia 1941 roku.
O. Maksymilian Maria Kolbe (18941941)
Franciszkanin, misjonarz, wydawca popularnych przed wojną czasopism katolickich „Rycerz Niepokalanej” i „Mały Dziennik”. Aresztowany przez Niemców, trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Tam z własnej woli zastąpił współwięźnia Franciszka Gajowniczka, przeznaczonego przez esesmanów na śmierć głodową. W 1982 roku został uznany świętym Kościoła katolickiego.
Janusz Korczak (18781942)
Lekarz i pedagog ze spolonizowanej rodziny żydowskiej, przed wojną znany autor książek dla dzieci i pogadanek radiowych. Prowadził w Warszawie Dom Sierot dla dzieci żydowskich. Nie opuścił wychowanków, gdy Niemcy likwidowali getto. Wraz z nimi trafił do obozu zagłady w Treblince, gdzie został zamordowany na początku sierpnia 1942 roku.
Kazimierz Leski „Bradl” (1912-2000)
Jako inżynier przed wojną miał udział projektowaniu i budowie polskich okrętów podwodnych „Orzeł” i „Sęp”. Uciekłszy z sowieckiej niewoli, podjął działalność wywiadowczą w organizacji Muszkieterzy, a potem ZWZ/AK (m.in. wykradł niemieckie plany odcinka Wału Atlantyckiego). W czasie misji często występował w mundurze niemieckiego generała. Walczył w Powstaniu Warszawskim.
Gen. Stanisław Maczek (18921994)
W 1939 roku na czele zmotoryzowanej 10. Brygady Kawalerii bił się z Niemcami. We Francji odtworzył swą jednostkę i wziął udział w kampanii 1940 roku, w Wielkiej Brytanii zorganizował 1. Dywizję Pancerną. Szlak bojowy pancerniaków Maczka w 1944 i 1945 roku wiódł przez Francję, Belgię, Holandię do północnych Niemiec. Wyróżnili się m.in. pod Falaise.
Stanisław Marusarz (1913−1993)
Skoczek narciarski, czterokrotny olimpijczyk, wielokrotny mistrz Polski. Po wybuchu drugiej wojny światowej wstąpił do ZWZ/AK, został kurierem tatrzańskim. Schwytany przez Gestapo, uciekł z więzienia przy ul Montelupich w Krakowie, później ukrywał się na Węgrzech. Do Polski wrócił w 1945 roku. Odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Odrodzenia Polski i Złotym Krzyżem Zasługi.
Płk. Jan Mazurkiewicz „Radosław” (18961998)
Przedwojenny oficer, specjalista od dywersji, w 1939 roku włączył się w konspirację. W 1943 roku trafił do Kedywu AK, potem został jego dowódcą, zastępując gen. Fieldorfa. Wsławił się podczas Powstania Warszawskiego, dowodząc (mimo ciężkiej rany) oddziałami Kedywu walczącymi na najtrudniejszych odcinkach: na Woli, Starym Mieście, Czerniakowie.
Rtm. Witold Pilecki „Witold” (19011948)
Walczył w wojnie obronnej, w konspiracji od października 1939 roku. Współorganizator Tajnej Armii Polskiej, która scaliła się z ZWZ. Rozmyślnie dał się załapać Niemcom i trafił do Auschwitz. Zorganizował tam konspirację obozową. W kwietniu 1943 roku uciekł z obozu. Później służył w Kedywie, brał udział w Powstaniu Warszawskim, był emisariuszem organizacji „NIE”. Zamordowany przez komunistów.
Mjr Jan Piwnik „Ponury” (19121944)
Sławny partyzant z Gór Świętokrzyskich, przed wojną policjant. Przeszkolony w Wielkiej Brytanii na cichociemnego, powrócił na spadochronie do kraju w listopadzie 1941 roku. Wsławił się rozbiciem niemieckiego więzienia w Pińsku. Z sukcesami dowodził zgrupowaniem partyzanckim na rodzinnej Kielecczyźnie. Przeniesiony na Kresy Północno-Wschodnie, poległ 16 czerwca 1944 roku pod Jewłaszami.
Kmdr Eugeniusz Pławski (18951972)
W 1940 roku objął dowództwo niszczyciela „Piorun”. Kapitan i jego okręt zyskali sławę w 1941 roku, w czasie pościgu za niemieckim pancernikiem „Bismarck”. Marynarze „Pioruna” wytropili na Atlantyku wrogi okręt (a nawet otworzyli do niego ogień), przyczyniając się do jego późniejszego zatopienia. Następnie Pławski dowodził m.in. pierwszym polskim krążownikiem „Dragon”.
Kpt. Władysław Raginis (19081939)
Wraz z kompanią ckm KOP pod koniec sierpnia 1939 roku trafił w pobliże granicy z niemieckimi Prusami Wschodnimi. Objął dowództwo odcinka Wizna. Przysiągł, że żywy nie odda Niemcom pozycji. Mając 720 ludzi i 11 schronów bojowych, przez prawie trzy dni blokował 42-tysieczny niemiecki korpus. 10 września, gdy sytuacja stała się beznadziejna, kazał żołnierzom poddać się, a sam rozerwał się granatem w schronie na Górze Strękowej.
Por. Marian Rejewski (19051980)
Ten matematyk i kryptolog rodem z Bydgoszczy zasłynął jako pogromca niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. W 1932 roku złamał jej szyfr, a potem wraz z kolegami Zygalskim i Różyckim opracowywał metody odczytywania niemieckich depesz. Polski wywiad przekazał tę wiedzę aliantom zachodnim, co miało istotne znaczenie dla losów wojny. W czasie wojny współpracował przy łamaniu szyfrów z Francuzami, a później z Brytyjczykami.
Gen. Stefan Rowecki „Grot”, „Kalina” (18951944)
Wojnę rozpoczął jako dowódca Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. Potem zrzucił mundur i przeszedł do konspiracji (SZP, ZWZ). 30 kwietnia 1940 roku mianowany komendantem głównym ZWZ. Aresztowany przez Gestapo 30 czerwca 1943 roku, odmówił współpracy z Niemcami. Zamordowany w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen na rozkaz Himmlera tuż po wybuchu Powstania Warszawskiego.
Irena Sendlerowa (1910–2008)
Pracując w Wydziale Opieki Społecznej m.st. Warszawy, organizowała pomoc dla prześladowanych Żydów. Wyprowadzała dzieci żydowskie z getta i umieszczała po „aryjskiej stronie”: w sierocińcach, klasztorach i polskich rodzinach. W 1942 roku stanęła na czele referatu dziecięcego konspiracyjnej Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Szacuje się, że uratowała od śmierci ok. 2500 żydowskich dzieci.
Gen. Władysław Sikorski (18811943)
Po klęsce we wrześniu 1939 roku jako premier i Naczelny Wódz stał się symbolem trwania państwa i oporu narodu polskiego. Odtworzył Wojsko Polskie na francuskiej, a potem na brytyjskiej ziemi. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej zawarł kontrowersyjny układ z ZSRR. Zginął 4 lipca 1943 roku w katastrofie gibraltarskiej, gdy wojna wkraczała w decydujący etap. Czy gdyby żył dłużej, zapobiegłby sowietyzacji Polski?
Mjr Stanisław Skalski (19152004)
As myśliwski, któremu zaliczono najwięcej zestrzeleń spośród polskich pilotów – 18 wrogich samolotów na pewno, dwa zespołowo i cztery prawdopodobnie. Wychowanek dęblińskiej Szkoły Orląt, rozpoczął szlak bojowy na polskim niebie we wrześniu 1939 roku. Walczył w bitwie o Anglię. W Afryce Północnej jednostkę, w której służył, nazwano Cyrkiem Skalskiego. Latał też nad Sycylią i Normandią.
Gen. Stanisław Sosabowski (1892-1967)
Wojnę rozpoczął jako dowódca 21. Pułku Piechoty Dzieci Warszawy, m.in. broniąc stolicy. W Wielkiej Brytanii stworzył w pierwszą w dziejach WP jednostkę powietrznodesantową. 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa w 1944 roku wzięła udział w alianckiej operacji „Market-Garden” w Holandii. Brytyjscy dowódcy zrzucili potem na Sosabowskiego odpowiedzialność za swoje błędy i wymusili odebranie mu dowództwa.
Rodzina Ulmów
Rodzina chłopów ze wsi Markowa pod Łańcutem, która stała się symbolem martyrologii Polaków ukrywających Żydów pod okupacją niemiecką. Józef i Wiktoria Ulmowie przechowywali ich ośmioro w swym gospodarstwie. Padli ofiarą donosu. 24 marca 1944 roku niemieccy żandarmi wpadli do domu i wymordowali znalezionych Żydów. Potem rozstrzelali Ulmów (Wiktoria była w ciąży) oraz szóstkę ich dzieci.
Gen. Elżbieta Zawacka „Zelma”, „Zo” (19092009)
W konspiracji działała m.in. na Górnym Śląsku, potem została kurierką KG ZWZ/AK. W 1943 roku przedostała się przez okupowaną Europę do Londynu. W Wielkiej Brytanii przeszła szkolenie spadochronowe i została zrzucona do kraju. Była jedyną kobietą wśród cichociemnych. Potem służyła w Wojskowej Służbie Kobiet AK. W 2006 roku otrzymała awans na generała brygady WP.
oprac. Bogusław Kubisz
